бер ҡул менән эш итеү

действовать по закону — ҡанун буйынса эш итеү

отряд действует ночью — отряд төнөн эш итә

телефон не действует — телефон эшләмәй

лекарство начало действовать — дарыу тәьҫир итә башланы

действовать одной рукой — бер ҡул менән эш итеү

закон действует со дня его опубликования — ҡанун баҫылып сыҡҡан көнөнән көсөнә инә

действовать на нервы — кешенең йәнен үртәү, нервыһына тейеү

его ничто не интересует — уны бер нәмә лә ҡыҙыҡһындырмай

ни о чём не думать — бер нәмә тураһында ла уйламау

он по сравнению с другими ничто — ул, башҡалар менән сағыштырғанда, бер кем дә түгел

ничего не значить — бер нәмәгә лә тормау

ничего не поделаешь — бер ни ҙә эшләп булмай

ничего не скажешь — бер ни ҙә әйтеп булмай

ничего не стоит — бер ни түгел, бик анһат

из ничего (сделать, получить и т.п.) — юҡтан бар итеү

ни во что не ставить (считать) — бер кем менән иҫәпләшмәү, бер кемде һанламау, (ихтирам итмәү)

ни за что — бөтөнләй, бер ҡасан да, һис тә

ни к чему — кәрәге юҡ

ни при чём — ҡатнашы (ҡыҫылышы) юҡ

ни с чем уйти (остаться, вернуться и т.п.) — буш (бер ниһеҙ) китеү (ҡалыу, ҡайтыу һ.б.)

что с вами? — һеҙгә ни булды?

что случилось? — нимә булды?

чем вы недовольны? — һеҙ нимә менән риза түгелһегеҙ?

они знали, на что идут — улар нимәгә барғандарын беләләр ине

а что? — ә нимә?

до чего...: — 1) бик, үтә, сиктән тыш, ғәҙәттән тыш

2) ниндәй дәрәжәгә, ниндәй хәлгә; к чему? — нишләп?, ниндәй маҡсат өсөн?, нимәгә?

не к чему — файҙаһыҙ, кәрәге юҡ

ни за что — бер нисек тә

ни за что; ни за что ни про что — буштан-бушҡа, тиктомалға, һис тә юҡҡа

хоть бы что кому: — 1) булды ни ҙә булманы ни

2) бер ни түгел, бер ни юҡ; что вы! (ты!) — һеҙ (һин) нимә!

что ни (на) есть — нимә бар

во что бы то ни стало — һүҙһеҙ, нимә генә (нисек кенә) булһа ла, һис шикһеҙ

что больной? — ауырыу ни хәлдә?

а что Амина? — ә Эминә нисек?

что ты так кричишь? — нимәгә һин шулай ҡысҡыраһың?

что ты задумался? — һин ниңә уйға сумдың?

что же ты не едешь? — һин нишләп бармайһың?

что стоит книга? — китап күпме тора

что толку в этом? — бынан ни мәғәнә?

что пользы? — ни файҙа?

скажите, нет ли чего новенького — әйтегеҙ әле, берәй яңылыҡ юҡмы

чего только не везли! — нимәләр генә алып барманылар!

торговать чем угодно — бөтәһе менән һатыу итеү

вот что я тебе скажу — мин һиңә бына нимә әйтәм

дом, что стоит у реки — йылға буйында торған өй

жаль, что ты не пришёл — үкенесле, килмәгәнһең

почувствовал, что засыпаю — йоҡлап барғандай тойолдом

такой тяжёлый, что не поднять — шундай ауыр, хатта күтәреп булмай

что ни день, появляются новые проблемы — көн һайын яңы проблемалар сығып тора

что в городе, что в деревне — ҡалала ла, ауылда ла шул

мне всё равно, что здесь жить, что там — бында йәшәнең ни, тегендә ни, минең өсөн барыбер

что в лоб, что по лбу — барыбер, ни булһа ла

не встретил ни одного человека — бер генә кешене лә осратманым

в ведре нет ни одной капли воды — биҙрәлә бер тамсы ла һыу юҡ

кого ни встретишь, все об этом говорят — кемде генә осратма, бөтәһе лә ошо турала һөйләй

на небе ни месяца, ни звёзд — күк йөҙөндә ай ҙа, йондоҙҙар ҙа юҡ

ни жив ни мёртв — ҡото осҡан кемдең

ни ответа ни привета от кого — өнө лә, тыны ла юҡ

ни то ни сё — ни аллаға, ни муллаға

ни ите, ни һөтө; ни два ни полтора — ни ары, ни бире

ни-ни!; ни-ни-ни! — һис тә ярамай!

һис тә юҡ!, һис тә түгел!; ни гу-гу; ни слова — ауыҙыңды ла асма

ни шагу — бер аҙым да атлама

ни с кем не советоваться — бер кем менән дә кәңәшләшмәү

игра в куклы — ҡурсаҡ уйнау

игра в футбол — футбол уйнау

игра в шахматы — шахмат уйнау

игра на скрипке — скрипкала уйнау

виртуозная игра — үтә (ныҡ) оҫта уйнау

меня потрясла игра этого артиста — был артистың уйнауы мине хайран ҡалдырҙы

военная игра — һуғыш уйыны

детские игры — балалар уйыны

спортивные игры — спорт уйындары

игра марева — монар уйнау

игра воображения — буш хыял, уйҙырма, фантазия

игра природы — тәбиғәттәге ғәҙәттән тыш хәл

игра слов — һүҙ уйнатыу (һүҙҙәрҙең бер мәғәнәһен икенсеһе урынына ҡулланыу)

игра с огнём — ут менән уйнау

биржевая игра — биржа уйыны (ҡиммәтле ҡағыҙҙар менән һатыу итеү)

раскрыть игру чью — йәшертен уйҙы асыу (мутлыҡтарҙы өҫкә сығарыу)

военная диктатура — хәрби диктатура

диктатура пролетариата — пролетариат диктатураһы

простота одежды — кейемдең ябайлығы

простота управления машиной — машина менән идара итеүҙең ябайлығы

простота общения — аралашыу ябайлығы

сорвать яблоко с яблони — алмағастан алма өҙөп алыу

уйти с собрания — йыйылыштан сығып китеү

удалить с урока — дәрестән сығарып ебәреү

отдохнуть с полчаса — ярты сәғәттәй ял итеү

прожить в деревне с месяц — ауылда бер айға яҡын йәшәү

он получил с десяток писем — ул унлап хат алды

с месяц назад — бер ай самаһы элек

отъехать с километр — бер километр самаһы китеү

он служит с месяц — ул бер айға яҡын хеҙмәт итә

девочка ростом с маму — әсәһендәй буйлы ҡыҙыҡай

идти с мамой — әсәй менән барыу

поговорить с друзьями — дуҫтар менән һөйләшеү

платок с бахромой — суҡлы шәл

книга с иллюстрациями — рәсемле китап

человек с ружьём — мылтыҡлы кеше

хлеб с маслом — май яғылған икмәк

мешок с мукой — он һалынған тоҡ

ведро с молоком — һөт һалынған күнәк

есть с жадностью — ҡомһоҙланып ашау

слушать с восхищением — һоҡланып тыңлау

идти с песнями — йырлап барыу

проснуться с головной болью — баш ауыртып уяныу

мыть с мылом — һабынлап йыуыу

броситься с кулаками — кемгәлер йоҙроҡ менән ташланыу

послать с курьером — курьер менән ебәреү

у него плохо с сердцем — уның йөрәге ауырта

с самолётом произошла авария — самолёт менән авария булған

явиться с докладом — доклад менән килеү

обратиться с просьбой — үтенес менән мөрәжәғәт итеү

сделать с намерением — маҡсат менән эшләү

познакомить с девушкой — ҡыҙ менән таныштырыу

сравнить с оригиналом — төп нөсхә менән сағыштырыу

согласиться с выводами — һығымталар менән ризалашыу

быть осторожным с огнём — ут менән һаҡ булыу

с миру по нитке – голому рубашка — ил төкөрһә – күл булыр

вернуться с Кавказа — Кавказдан ҡайтыу

напасть на врага с тыла — дошманға тылдан һөжүм итеү

наблюдать за ходом боя с высоты — һуғыш барышын ҡалҡыулыҡтан күҙәтеү

цветы с юга — көньяҡ сәскәләре

картина с выставки — күргәҙмәнән алынған картина

телеграмма с дороги — юлдан килгән телеграмма

с детства — бала саҡтан алып

с первых же дней — беренсе көндәрҙән алып

приготовить с вечера — кистән әҙерләп ҡуйыу

с утра до ночи — иртәнән кискә тиклем

с весны до осени — яҙҙан алып көҙгә тиклем

получить деньги с заказчика — заказ биреүсенән аҡса алыу

урожай с гектара — (һәр) гектарҙан алынған уңыш

брать пример с матери — әсәйҙән үрнәк алыу

перевести с башкирского языка — башҡортсанан тәржемә итеү

копия с документа — документтың күсермәһе

с разрешения родителей — ата-әсәнең рөхсәте менән

с вашего согласия — һеҙҙең ризалығығыҙ буйынса

с согласия автора — автор ризалығы буйынса

умереть с голоду — астан үлеү

писать с большой буквы — ҙур хәреф менән яҙыу

торговать с рук — ҡулдан һатыу

влюбиться с первого взгляда — бер күреүҙән ғашиҡ булыу

кормить ребёнка с ложечки — баланы ҡалаҡ менән ашатыу

бить кулаком — йоҙроҡлап туҡмау

бить ногами — типкесләү

бить камень — таш ваҡлау

бить посуду — һауыт-һаба ватыу

бить фонтаном — фонтан булып бәреп тороу

из раны бьёт кровь — яранан ҡан саптырып аға

бить в барабан — барабан ҡағыу

бить в колокол — саң (ҡыңғырау) ҡағыу

бить масло: — 1) май туҡыу (яҙыу, бешеү, төшөрөү)

2) май һығыу; бить шерсть — йөн тетеү

бить монету — аҡса һуғыу

часы бьют полдень — сәғәт ун икене һуға

меня бьёт лихорадка — мине биҙгәк тота

бить баклуши разг. — эт һуғарыу, ел ҡыуыу, йөн тибеү

бить в глаза — күҙгә бәрелеп тороу, күҙгә ташланыу

бить карту — кәртте ябыу

бить в набат — оран һалыу, яу һалыу

бить тревогу — оран һалыу

бить в (одну) точку — бер нөктәгә һуғыу (бер йүнәлештә генә эшләү)

бить ключом — ҡайнап тороу (эш, тормош, көс-ҡеүәт һ.б. тураһында)

бить по карману — кеҫәгә һуғыу, зыян килтереү

бить мимо цели — маҡсаттан ситкә китеү, маҡсатҡа ирешмәү

бить наверняка — уңышҡа ышанып эш итеү

бить челом — баш эйеү, үтенеү, үтенеп һорау, ялбарыу

бить цепом — шыбағас менән һуғыу

конь бьёт копытами по земле — ат тояҡтары менән ерҙе сапсый

ветер бьёт в лицо — ел биткә бәрә

волна бьёт о берег — тулҡын ярға ҡаға

дождь бьёт в окно — ямғыр тәҙрәгә бәрә

запах перекисшего теста бил в нос — артаған ҡамыр еҫе танауҙы ярып инде

бить врага — дошманды ҡыйратыу

бить уток — өйрәктәргә һунар итеү

бить по врагу — дошманға ут асыу

он бьёт птицу на лету — ул ҡошто осоп барған еренән атып төшөрә

бить по недостаткам — кәмселектәрҙе фаш итеү

бить по бюрократизму — бюрократизмды ҡаты тәнҡитләү

на небе блещут звёзды — күктә йондоҙҙар йым-йым итә

роса блестит на солнце — ҡояшта ысыҡ ялтырай

волосы блестят — сәсе йылтырап тора

у него глаза блестят — уның күҙҙәре мызлап тора

он блещет талантом — ул һәләте менән айырылып тора

она блещет красотой — ул матурлығы менән таң ҡалдыра

Земля обращается вокруг Солнца — Ер Ҡояш тирәләй әйләнә

капитал обращается медленно — капитал әкрен әйләнә

на бирже ежемесячно обращается миллион рублей — ай һайын биржала миллион һум әйләнеш яһала

хорошо обращаться с подчинёнными — ҡул аҫтында эшләүселәргә яҡшы булыу

уважительно обращаться друг с другом — бер-береңә ихтирам менән мөғәмәлә итеү

уметь обращаться с оружием — ҡорал ҡуллана белеү

осторожно обращаться с приборами — приборҙар менән һаҡ эш итеү

гладить по голове — баштан һыйпау

идти по улице — урамдан барыу, урам буйлап барыу

разложить книги по столу — китаптарҙы өҫтәлгә таратып ташлау

рассадить по местам — урындарға ултыртып сығыу

разлить по стаканам — стакандарға ҡойоп сығыу

смотреть по сторонам — тирә-яҡҡа ҡарау

ходить по театрам — театрҙарға йөрөү

тоска по родине — тыуған илде һағыныу

соскучиться по детям — балаларҙы юҡһыныу

в каждой комнате по одному окну — һәр бүлмәлә берәр тәҙрә

все купили по одной книге — бөтәһе лә берәр китап һатып алды

заниматься по часу в день — көнөнә берәр сәғәт шөғөлләнеү

клевать по зёрнышку — бөртөкләп сүпләү

платить по часам — сәғәтләп түләү

расфасовать яблоки по килограмму — алманы килограмлап үлсәп төрөү

стоять по пояс в воде — билгә ҡәҙәр һыу эсендә тороу

снег по колено — ҡар тубыҡтан

прочитать с первой по десятую главу — беренсенән унынсы бүлеккә тиклем уҡыу

по сей день — ошо көнгә тиклем

по два — икешәрләп

по три — өсәрләп

по четыре — дүртәрләп

по пятеро — бишәрләп

по шестеро — алтышарлап

по истечении срока — ваҡыты уҙғандан һуң

по окончании работы — эш бөткәс

ходить по комнате — бүлмәлә йөрөү

гулять по саду — баҡсала йөрөү

путешествовать по стране — ил буйлап сәйәхәт итеү

гладить по шерсти — йөндөң ыңғайына һыпырыу

идти по ветру — ел ыңғайына барыу

идти по следу зверя — йәнлектең эҙенән барыу

плыть по течению — ағым ыңғайына йөҙөү

жить по правде — дөрөҫлөк менән йәшәү

уехать по совету врачей — табиптарҙың кәңәше буйынса китеү

уволиться по собственному желанию — үҙ теләгең менән эштән китеү

писать по старой орфографии — иҫке орфография буйынса яҙыу

движение по графику — график буйынса хәрәкәт

судить по внешности — тышҡы ҡиәфәткә ҡарап фекер йөрөтөү

послать по почте — почта менән ебәреү

говорить по телефону — телефондан һөйләшеү

передать по радио — радио аша тапшырыу

отсутствовать по болезни — ауырыу сәбәпле булмау

ошибиться по рассеянности — хәтерһеҙлек арҡаһында яңылышыу

работы по озеленению города — ҡаланы йәшелләндереү буйынса эштәр

исследование по физике — физика буйынса тикшеренеү

приказ по школе — мәктәп буйынса приказ

хлопоты по хозяйству — хужалыҡ буйынса хәстәрлек

брат по матери — әсәй яғынан ағай

учитель по профессии — профессияһы буйынса уҡытыусы

старший по возрасту — йәш яғынан өлкәне

важный по значению — әһәмиәте буйынса мөһим

сделать своими руками — үҙ ҡулдарың менән эшләү

не верить своим глазам — үҙ күҙҙәреңә ышанмау

у меня своя машина — минең үҙ машинам

у них свой дом — уларҙың үҙ йорттары

иметь свой запах — үҙенә генә хас еҫе булыу

иметь свой метод работы — үҙеңдең эш алымың булыу

добиться своего — үҙенекен итеү

свои люди — үҙ кешеләр

сам не свой; сама не своя — күңелгә толҡа тапмау, болоҡһоу, тынысһыҙ булыу

быть в своём уме — башында аҡылы булыу

идти своей дорогой — үҙ белдегенсә эш итеү, үҙ юлың менән китеү

на своих (на) двоих — үҙ аяҡтарың менән, йәйәүләп (йөрөү)

настоять на своём — үҙенекен эшләү

не своим голосом — йәмһеҙ итеп (аҡырыу)

рассказать своими словами — үҙ һүҙҙәрең менән һөйләп биреү

сказать своё слово — берәй эштә үҙеңде күрһәтеү, үҙ һүҙеңде әйтеү

своя рука владыка — үҙе баш, үҙе түш

умереть своей смертью — үҙ үлемең (әжәлең) менән үлеү

солнечное время — ҡояш ваҡыты

время не ждёт — ваҡыт көтөп тормай

тратить время — ваҡыт сарыф итеү

сколько времени? — сәғәт нисә?, ваҡыт күпме?

в указанное время — күрһәтелгән ваҡытта

время истекло — ваҡыт үтеп китте

не отставать от времени — замандан артҡа ҡалмау

военное время — һуғыш ваҡыты

дух времени — заман рухы

времена года — йыл миҙгелдәре

время покоса — бесән сабыу мәле, бесән өҫтө

рабочее время — эш ваҡыты

настоящее время — хәҙерге заман

будущее время — киләсәк заман

прошедшее время — үткән заман

во время оно уст. — ҡасандыр, әллә ҡасан

время от времени — ваҡыт-ваҡыт, ҡайһы берҙә

(в) первое время — башта, тәүҙә, тәү ваҡытта

(в) последнее время — һуңғы ваҡытта

в своё время: — 1) заманында, ҡасандыр

2) үҙ ваҡытында; всё время һәр ваҡыт (саҡ), гел; в скором времени — оҙаҡламай

в то время как — шул арала, шул ғына ваҡыт араһында

выиграть время — күберәк ваҡыт алыу, ваҡыт үтеү, файҙаға булыу

до времени; до поры до времени — ваҡыты еткәнсе, билдәле бер ваҡытҡа тиклем, көнө килгәнсе

до сего времени — ошо ваҡытҡа тиклем

ко времени — ваҡытлы, үҙ ваҡытында

на время — ваҡытлыса, билдәле ваҡытҡа тиклем

со времени — ваҡыты етеү менән, киләсәктә

одно время — бер ваҡыт

раньше времени — көн элгәре (элек), ваҡытынан алда

самое время — бик ваҡытлы

с течением времени — ваҡыт үтеү менән, киләсәктә

тем временем — шул уҡ ваҡытта, шул арала

убить время — ваҡытты бушҡа уҙғарыу

гадать о намерениях чьих-л. — кемдеңдер уй-ниәте хаҡында фараз итеү

гадать на кофейной гуще — бушҡа күрәҙәлек итеү, буш фараз менән булыу

не думал, не гадал — башҡа ла килмәне

выехать за город — ҡала ситенә сығыу

вынести за скобки — йәйәләр тышына сығарыу

уйти за реку — йылға аръяғына китеү

отдать жизнь за Родину — Ватан өсөн ғүмерҙе биреү (фиҙа ҡылыу)

купить за пять рублей — биш һумға һатып алыу

уплатить за квартиру — фатир өсөн түләү

работать за товарища — иптәш(е) өсөн эшләү

расписаться за жену — ҡатыны өсөн ҡул ҡуйыу

взять за руку — ҡулдан тотоу

тянуть за верёвку — бауҙан тартыу

краснеть за друга — дуҫ өсөн ҡыҙарыу

я рад за вас — һеҙҙең өсөн шатмын

принять за правило — ҡағиҙә итеп ҡабул итеү

считать за честь — намыҫ эше тип һанау

жить за городом — ҡала ситендә йәшәү

за горой — тау артында

стоять за дверью — ишек артында тороу

солнце скрылось за тучами — ҡояш болот артына йәшенде

сидеть за столом — өҫтәл янында ултырыу

гнаться за мальчиками — малайҙар артынан ҡыуыу

следуйте за нами! — беҙҙең арттан барығыҙ!

за весной наступает лето — яҙ артынан йәй килә

день за днём — көн артынан көн

один за другим — береһе артынан икенсеһе, бер-бер артлы

сунуть за пазуху — ҡуйынға тығыу

поставить за шкаф — шкаф артына ҡуйыу

за неимением времени — ваҡыт булмау сәбәпле

за ненадобностью — кәрәкмәү сәбәпле

пойти за водой — һыуға барыу

послать за врачом — табип артынан ебәреү

ухаживать за больным — ауырыуҙы ҡарау

следить за чистотой — таҙалыҡты һаҡлау (тотоу)

смотреть за ребёнком — баланы ҡарау

дело за вами — эш һеҙҙә (ҡалды)

очередь за мной — сират миндә, минең сират

замечать за учеником недостатки — уҡыусыла етешһеҙлектәр күреү

приказ за подписью директора — директорҙың ҡултамғаһы булған приказ

дело за номером два — икенсе һанлы дело

все за, он один против — бөтәһе ыңғай, ул бер үҙе ҡаршы

сесть за стол — өҫтәл артына ултырыу

сесть за руль — руль артына ултырыу

взяться за работу — эшкә тотоноу

приняться за учёбу — уҡырға керешеү

за последние годы — һуңғы йылдарҙа

за лето — йәй эсендә

сделать за два часа что-л. — нимәнелер ике сәғәт эсендә эшләү

мороз за двадцать градусов — һыуыҡ егерме градустан артҡан

ей далеко за сорок — йәше күптән ҡырҡтан уҙған

находиться за десять километров от города — ҡаланан ун километр алыҫлыҡта булыу

благодарить за услугу — хеҙмәт өсөн рәхмәт әйтеү

за что его любить? — нимәһе өсөн уны яратырға?

за несколько дней — бер нисә көн элек

за час до отправления поезда — поезд китерҙән бер сәғәт алда

действовать заодно с кем-л. — берәйһе менән бергәләп эш итеү

купите заодно и книгу — бер ыңғайҙа китап та һатып алығыҙ

налететь на столб — бағанаға килеп бәрелеү

налететь на вражеский отряд — дошман отрядына һөжүм итеү

коршун налетел на цыплёнка — төйлөгән себешкә ташланды

налететь с упрёками — үпкә һүҙҙәре менән ташланыу

внезапно начаться — о ветре, буре

налетел ветер — (ҡапыл) ел сыҡты

налетела стая галок — бер өйөр сәүкә ябырылды

налетела пыль — саң ултырҙы

высшее начальство — юғары башлыҡтар

распоряжение начальства — етәксе(нең) күрһәтмәһе

принять начальство над отделом — бүлек менән етәкселек итеүҙе ҡабул итеү

служить под начальством — берәүҙең етәкселеге аҫтында хеҙмәт итеү

белый снег — аҡ ҡар

белая бумага — аҡ ҡағыҙ

белые облака — аҡ болоттар

белый халат — аҡ халат

покрасить в белый цвет — аҡҡа буяу

белые волосы — етен төҫлө сәс

белая раса — аҡ тәнле раса

белый хлеб — аҡ икмәк

белый офицер — аҡ офицер

белый террор — аҡтар терроры

Белая армия — Аҡ армия

играть белыми — аҡтар менән уйнау

белый медведь — аҡ айыу

белый гриб — аҡ бәшмәк

полевица белая — аҡ ҡондораҡ

кувшинка белая — аҡ томбойоҡ

тополь белый — аҡ тирәк

марь белая — аҡ алабута

акация белая — аҡ сәрүәр

донник белый — аҡ ҡандала үләне

белая ворона — ала ҡарға (башҡаларҙан берәй яғы менән айырылып торған кешегә ҡарата)

белый билет — аҡ билет (сәләмәтлеге насар булыу сәбәпле, хәрби хеҙмәттән азат ителеү хаҡындағы документ)

белая горячка — аҡ биҙгәк (алкоголиктарҙа була торған психик ауырыу)

белая баня — аҡ мунса

белая кость ирон. — аҡһөйәк (юғары ҡатлам кешеһе)

Белая олимпиада — Аҡ олимпиада

белое золото — аҡ алтын (мамыҡ)

белое мясо — аҡ ит (быҙау йәки тауыҡ, күркә ите)

белый уголь — аҡ күмер (һыу көсө тураһында)

белые пятна — аҡ таптар (бер ҙә тикшерелмәгән йәки аҙ тикшерелгән райондар)

белые стихи — аҡ шиғырҙар (рифмаһыҙ шиғырҙар)

белый свет — яҡты донъя

среди (средь) бела дня — көпә-көндөҙ

доводить до белого каления — ҡанға тоҙ һалыу, ҡанды ҡыҙҙырыу, шартлар хәлгә еткереү

принимать белое за чёрное — аҡты ҡара тиеү, аҡты ҡара итеп күреү